Bazylika Mariacka w Gdańsku

Oficjalna nazwa tej niezwykłej świątyni brzmi: Bazylika Konkatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Ten okazały i piękny budynek góruje nad całym miastem, wznosząc się ponad jego panoramę. Odwiedzając Gdańsk nie sposób nie zwiedzić tego wspaniałego kościoła. Sporą ciekawostką wyda się fakt, że jest to największy budynek sakralny w Europie w całości wykonany z cegły. Wzniesiony został w stylu gotyckim.

Jak podają źródła budowę świątyni rozpoczęto około roku 1343. Wtedy właśnie wbudowano kamień węgielny, o czym świadczy łacińska sentencja na tablicy przy drzwiach zakrystii.

Wszystkie kwestie związane z budową kościoła zostały z góry ustalone przez Krzyżaków. Co ciekawe zgodnie z ich wytycznymi wieża kościelna nie mogła być wyższa niż zamek Krzyżaków. Jak podają źródła pierwsza wersja kościoła była najprawdopodobniej budynkiem trzy nawowym, a nawa główna swoją długością zbliżała się do 27 metra. Liczne przebudowy świątyni na przełomie wieków sprawiły, że nie do końca można orzec jak pierwotnie wyglądało wnętrze kościoła. W kolejnych latach patronat nad budową bazyliki przejęła Rada Miasta Gdańska, wtedy też podjęto decyzję o podwyższeniu wieży. Miało to symbolizować zwycięstwo nad Krzyżakami. Na przełomie wieków XV i XVI przykryto świątynię sklepieniami: sieciowymi, kryształowymi i gwiaździstymi. Do wnętrza kościoła światło wpadało przez 37 ogromnych okien, a co warte podkreślenia tylko w dwóch znajdowały się witraże.

Wraz z zakończeniem budowy Bazyliki do Gdańska dotarł ruch reformatorski i około 1529 roku w Bazylice Mariackiej odbyło się pierwsze protestanckie nabożeństwo, ale co ciekawe do 1575 roku główny ołtarz nadal należał do katolików, którzy cały kościół odzyskali dopiero po połowie XVII wieku. Mimo obecności przez wiele lat w Świątyni Mariackiej protestantów warto zaznaczyć, że proboszczami tej parafii byli głównie duchowni katoliccy, delegowani tu przez polskich królów. Kolejnym wartym uwagi faktem jest to, że w XVII wieku przy Bazylice wybudowano tzw. Kaplicę Królewską, która miała służyć tylko i wyłącznie katolikom.

Okres, kiedy w gdańskiej farze skupiali się protestanci, to także pewne przeróbki we wnętrzu świątyni. Przede wszystkim zgodnie z doktryną Lutra pobielono ściany pokryte wcześniej polichromią, wzniesiono nowe organy, chrzcielnicę oraz ambonę. Zachowano wcześniejszy średniowieczny wystrój.

Koniec II wojny światowej przyniósł wiele zniszczeń Bazylice, spłonęły dachowe konstrukcje, stopiły się dwa kościelne dzwony, a także zawaliła się prawie połowa sklepień.

Wiele pięknych i zabytkowych rzeczy, które zdobiło wnętrze świątyni uległo zniszczeniu, nieliczne ocalałe znajdują się obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie. Rok po wojnie rozpoczęto prace związane z odgruzowaniem kościoła i jego remontem. W 1955 roku miało miejsce poświęcenie świątyni, jednak cały czas trwały prace remontowe, między innymi na wieżach kościelnych. Warto podkreślić, że powróciły wtedy do Bazyliki uratowane eksponaty. Na początku lat 80-tych ściany pokryto bielą i takie właśnie są do dnia dzisiejszego.

Oficjalnie świątynia stała się częścią kościoła rzymskokatolickiego w 1946 roku, w roku 1965 Kościół Mariacki został podniesiony do rangi Bazyliki Mniejszej, a 1986 do rangi konkatedry.

Ta niezwykła budowla  zachowała na przestrzeni wieków prawie w całości swą gotycką architekturę, zarówno w środku jak i na zewnątrz.

W środku Bazyliki można podziwiać niesamowite zabytki zarówno z zakresu malarstwa jak i rzeźby. Mimo ciężkich lat te piękne dzieła sztuki powróciły w mury Kościoła Mariackiego i cieszą oczy zwiedzających. W środku znajdują się także liczne nagrobki posadzkowe, rzeźby i obrazy barokowe. Nie brakuje także dowodów na obecność w gdańskiej farze luteranów.

Warte zobaczenia i szczególnej uwagi są przepiękne rzeźby, które zdobią wnętrze. Wśród nich warto wymienić Piękną Madonnę, Pietę, rzeźbę św. Jadwigi i Doroty, św. Jerzego pokonującego smoka.

Rzeźby to nie jedyne ozdoby gdańskiej świątyni. Po renowacji kościoła odkryto przepiękne malowidła ścienne w poszczególnych kaplicach. Są one warte szczególnej uwagi, gdyż nie wszystkie się zachowały. Te wyjątkowe malowidła były w okresie luterańskim zamalowane. Można na nich zaobserwować Matkę Boską wśród zmarłych i Jezusa jako sędziego, świętą Trójcę, a także cykl malowideł, które przedstawiają wydarzenia z Pasji Chrystusa.

Ołtarz główny Bazyliki to niezwykły poliptyk, czyli ołtarz w formie szafy, którego powstanie datuje się na XVI wiek. Przedstawia on koronację Marii, obok której siedzą Bóg Ojciec i Jezus Chrystus. Nad nimi zaś unoszą się anioły i gołębica symbolizująca Ducha Świętego. Skrzydła ołtarza przedstawiają liczne sceny z życia świętych, między innymi Joachima i Anny, a także wątki z życia Jezusa i jego matki. Jest to niezwykły ołtarz, który zawiera wiele elementów. Niestety nie wszystkie się zachowały, niektóre z nich stanowią rekonstrukcję.

W czasie wizyty w tej wspaniałej świątyni należy zwrócić uwagę na niesamowite sakramentarium, czyli miejsce na Najświętszy Sakrament, które spełniało podobną rolę co tabernakulum. Charakterystyczne jest szczególnie dla gotyku. To znajdujące się w gdańskiej farze jest niezwykłym przykładem mikroarchitektury. Wykonane zostało około XV wieku z drewna. Swoim kształtem przypomina wieżyczkę z kilkoma kondygnacjami. Pokryta jest niesamowitymi rzeźbami np. główkami w postaci krabów, lwów, a także pelikana, który karmi swą krwią pisklęta. To niesamowicie misterne dzieło na pewno wymaga zainteresowania każdego zwiedzającego.

W czasie zwiedzania warto zwrócić także uwagę na rzeźbę Pięknej Madonny oraz Pietę Gotycką. Prócz tego na pewno zainteresowania i uwagi wymagają liczne ołtarze, które znajdują się w świątyni. Wśród nich Ołtarz św. Barbary, Ołtarz św. Adriana, Ołtarz Bractwa Kapłańskiego NMP, Ołtarz św. Doroty oraz Duży i Mały Ołtarz Ferberów.

Niezwykle ciekawym elementem w Kościele Mariackim jest także zegar astronomiczny, wykonany w XV wieku. Od wieków podziwiany był przez licznych zwiedzających. Niestety w latach wojennych został zdemontowany, na szczęście więcej niż połowę elementów udało się odzyskać. Ustawiono go ponownie dopiero w latach 80-tych XX wieku.

Na uwagę zasługuje także niezwykła ambona, która przeniesiona została tu z Kościoła św. Jana.  W całości wykonana jest z drewna. Można podziwiać na niej niesamowite rzeźby  i obrazy, między innymi kazanie św. Pawła  w Atenach, Pierwszy zatarg z faryzeuszami, Powołanie apostołów Piotra i Pawła. Na koszu ambony można podziwiać takie sceny jak:,  Odczytywanie przed królem Jozjaszem odnalezionej księgi Prawa Pańskiego i  Noe otrzymuje od Boga rozkaz zbudowania arki, Ustanowienie święta Namiotów, Nawrócenie mieszkańców Niniwy.

Ponadto uwagi wymaga baptysterium wraz z chrzcielnicą, nagrobek rodziny Bahrów, Tablica Jałmużnicza, wspaniałe organy oraz liczne epitafia (Jacoba Schadiusa, Johanna Schrödera, Edwadra Blemke, Adelgundy Zappio, Bartolomeusa Wagnera). 

W czasie powojennej odbudowy kościoła niektóre elementy oraz kaplice otrzymały nowoczesny wygląd. Wśród nich należy wymienić kaplicę Ludzi Morza, którą ufundował Andrzej Bohomolec( pierwszy Polak, który przepłynął jachtem Altantyk), kaplica ta poświęcona jest wszystkim, których pochłonęło morze.  A uwagę zasługuje także Kaplica Kapłańska, która upamiętnia wszystkich kapłanów zamordowanych przez reżim nazistowski i komunistyczny.

Niesamowity jest także ołtarz Matki Boskiej Ostrobramskiej, ufundowany przez mieszkańców Wilna. 

Nie ulega wątpliwości, że ten piękny i ogromny kościół kryje w swoim wnętrzu wiele niesamowitych zabytków i dzieł sztuki. Każdy kto przybywa do Gdańska powinien go odwiedzić by podziwiać jego niezwykłe i bogate wnętrze.