Które to miasto? Zajmuje 12 miejsce w Polsce pod względem powierzchni i 13 pod względem ilości mieszkańców. Jest głównym ośrodkiem dużego okręgu przemysłowego. Od średniowiecza rozwija się tu przemysł metalowy oparty o występujące tu rudy żelaza. Działa tu jedna z największych hut stali w Polsce. Trzy zakłady działają w branży motoryzacyjnej, produkowane są systemy bezpieczeństwa do samochodów, przewody, systemy antywibracyjne i uszczelki oraz elementy układów hamulcowych. Tu jest siedziba czołowego producenta koksu. Działają dwie huty szkła, w jednej z nich wytwarza się również szkło artystyczne. Najstarszą działającą fabryką w mieście jest założona w 1894 roku odlewnia żeliwa. Krzyżują się tu cztery drogi krajowe i pięć wojewódzkich. Jest dużym węzłem kolejowym, kiedyś na trasie kolei warszawsko-wiedeńskiej. 15 km od centrum miasta jest małe prywatne lotnisko, gdzie działa miejscowy Aeroklub.
Działa tu miejska telewizja i kilka rozgłośni radiowych. Działają tu liczne wspólnoty religijne. Jest tu sanktuarium maryjne, jedno z najbardziej znanych na świecie. Jest cerkiew polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, Katedra polskokatolicka, parafie starokatolicka i ewangelicko-augsburska, zbory Chrześcijan Baptystów, Kościoła Chrześcijańskiego „Słowo Wiary”, Kościoła Wolnych Chrześcijan, Zielonoświątkowców, Adwentystów Dnia Siódmego i Wolnego Kościoła Reformowanego. Świadkowie Jehowy maja swoje Sale Królestwa. Działają dwa związki buddyjskie, a przed II wojna światową było tu 50 synagog i żydowskich domów modlitwy. Działa 12 szkół wyższych, największą z nich jest Akademia im. Jana Długosza. Najbardziej charakterystyczną ze szkół średnich jest Centralna Szkoła Państwowej Straży Pożarnej. Rozpoczyna się tu kilka szlaków turystycznych: Szlak Orlich Gniazd, Szlak Jury Wieluńskiej, Szlak Walk 7 Dywizji Piechoty, Szlak im. Z. Łęskiego i Szlak Zabytków techniki Województwa Śląskiego.
Trudno w tej wizytówce rozpoznać Częstochowę, bo pierwsze skojarzenie to Jasna Góra i Matka Boska Królowa Polski. A przecież Czenstochova ( tak napisana) jest wymieniona na ścianie bazyliki Montserrat jako jedno z ważniejszych sanktuariów (ta ściana jest w bocznej nawie).
Częstochowa leży nad Wartą na styku Wyżyny Częstochowskiej, Obniżenia Górnej Warty i Wyżyny Wieluńskiej. Ponieważ miasto rozrastało się wchłaniając sąsiednie miejscowości, które dzisiaj są dzielnicami, ma kilka początków. W skansenie w dzielnicy Raków są widoczne ślady po osadnictwie z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza (być może już wtedy eksploatowano miejscowe rudy). W IX-XI wieku Wiślanie mieli gródek obronny na wzgórzu Gąszczyk. Osada i gródek rozwinęły się przy brodzie na Warcie. Pierwsza pisemna wzmianka o Częstochowie pochodzi z 1220 roku. W latach 90-tych w dzielnicy Błeszno znaleziono ślady murowanego zamku gotyckiego na terenie mokradeł.
Gródek sąsiadował ze źródełkiem, a zmiana koryta strumyka spowodowała po 2001 roku poważne zniszczenia (ówczesny właściciel chciał sprzedać teren i zniwelował go spychaczem). Jedyna wzmianka o obiekcie pochodzi z XIV wieku, należał do rodu Bielów herbu Ostoja. Więcej mówi legenda. Pan na Błesznie był człowiekiem dumnym i pobożnym. Doszło do konfliktu z władcą i oddziały króla zostały pokonane. Pan na Błesznie oświadczył, że jest równy Bogu i wtedy rozwarła się ziemia pochłaniając zamek i jego mieszkańców. Na powstałym bagnie ciemną nocą można zobaczyć płomyki, są to dusze rycerza-bluźniercy i jego sług.
Z 1345 roku pochodzi pisana wzmianka o Mirowie, niegdyś wsi królewskiej, a dziś dzielnicy Częstochowy. W dokumencie z 1555 roku jest mowa o opuszczonej warowni na skale nad Wartą. Zlokalizowano ją na Skale Balika, gdzie odnaleziono ślady budowli i ceramikę z okresu średniowiecza oraz stare schody i odmienną od otaczającego miejsce lasu roślinność. Znalezione przepalone kamienie sugerują, że warownia została spalona. Nie wiadomo, kto był budowniczym. Być może dzierżawca królewskiej wsi Mirów Jan Służka, który pełnił tę funkcję w latach 1426-1455. Może jego poprzednik, Wiernek z Pławniowic, który był tenutariuszem w latach 1405-1426. Mógłby być też nim książę Władysław Polczyk, który w 1382 roku przekazał sprowadzonym przez siebie z Węgier Paulinom warownię na Jasnej Górze, a w Mirowie był w 1383 roku.
Nazwę Jasna Góra Paulini nadali na część macierzystego klasztoru św. Wawrzyńca na Jasnej Górze w Budzie. Nazwa ta po raz pierwszy pojawia się w dokumencie z 1388 roku. Na wzgórzu był wówczas mały kościół pw. Najświętszej Marii Panny Dziewicy Wspomożycielki. Władysław Opolczyk powierzył zakonnikom cudowny obraz Matki Bożej, przywieziony z Rusi. Wg tradycji obraz został namalowany przez św. Łukasza Ewangelistę na fragmentach stołu, przy którym jadła posiłki Święta Rodzina (ponieważ jest to ikona, właściwe powinno mówić się napisana). W 326 roku z cesarzową Heleną trafił do Konstantynopola. W II połowie XII wieku została z honorami przewieziona do zamku w Bełzie, gdzie książę Lew Daniłowicz oddał ją pod opiekę duchownym prawosławnym. Już w tym okresie zasłynęła cudami. Gdy Władysław Opolczyk był namiestnikiem tych ziem, zamek napadli Tatarzy. Wystawiona na mury ikona zmusiła Tatarów do wycofania się, z tego okresu pochodzi ślad po strzale. Dalej podania są rozbieżne. Albo Władysław miał widzenie i dlatego wiózł ikonę do Częstochowy, albo wiózł ją do Opola, ale obraz sam chciał zostać w Częstochowie.
Obraz ponownie okazał swoją wolę podczas najazdu husytów. Niewidoczna siła zatrzymała wóz ze zrabowanymi skarbami i ikoną, a gdy jeden z napastników uderzył mieczem po twarzy, spotkała ich natychmiastowa kara boża. W 1430 roku sanktuarium zostało napadnięte przez polską szlachtę, wtedy obraz został uszkodzony. Przeprowadzona w 1434 roku w Krakowie konserwacja nadała ikonie bardziej zachodni charakter. W czasie potopu szwedzkiego Karol X Gustaw poniósł klęskę pod klasztorem, mimo nieobecności obrazu. W podzięce Jan Kazimierz nazwał Matkę Bożą Królową Polski. W latach 1770-1772 bronił się tu oddział konfederatów barskich pod wodzą Kazimierza Pułaskiego. Ale równie bogata i ciekawa jest historia przyozdabiania obrazu. Do XV wieku kosztowne wota były przymocowywane bezpośrednio do deski. Zostały zerwane w 1430 roku, a po odnowieniu obraz ozdobiono złotymi i srebrnymi blachami. Od drugiej poł .XVII wieku stosuje się wymienne sukienki. Najnowsza, bursztynowo-brylantowa, jest jedną z ośmiu. W 1717 roku koronowano obraz jako pierwszy na prawach papieskich poza Rzymem. Pierwsze korony ufundował August II Mocny, ale uznano je za niegodne i do koronacji użyto koron przysłanych przez papieża Klemensa XI. Korony te zostały skradzione w 1909 roku i do ponownej koronacji w 1910 roku użyto koron ofiarowanych przez papieża Piusa X. W 2005 roku papież Jan Paweł II ponownie koronował obraz ofiarując przy tym nową sukienkę.
Do końca XVIII wieku historia Częstochowy i Jasnej Góry rozwijają się równolegle. Średniowieczne miasto dzięki licznym przywilejom szybko się rozwijało. W 1356 roku nadano prawa miejskie, a w 1502 roku lokację na prawie magdeburskim. W późniejszych latach, gdy twierdza jasnogórska się broniła, miasto Częstochowa było niszczone i plądrowane, liczba mieszkańców spadła o połowę. W XVIII wieku osada podklasztorna otrzymała prawa miejskie jako Nowa Częstochowa. W okresie zaborów miasto należało najpierw do Prus, a potem do Rosji. Okres rozkwitu miasta to wiek XIX. W 1826 roku Stara i Nowa Częstochowa zostały połączone w jedno miasto z prawami i przywilejami miasta wojewódzkiego. Wówczas wytyczono Aleję Najświętszej Maryi Panny łączącą klasztor, Stare Miasto i Nową Częstochowę. Zlikwidowano wały i okopy twierdzy jasnogórskiej, zakładając w tym miejscu parki miejskie.
Częstochowa była wtedy czwartym co do wielkości miastem Królestwa. Bogactwa naturalne i doprowadzenie kolei warszawsko-wiedeńskiej spowodowały szybki rozwój przemysłu. Powstała wtedy Huta Hantkego, polskie, belgijskie i francuskie zakłady włókiennicze, produkowano tu 80% galanterii i 70% zabawek. Wybudowano kolejne połączenia kolejowe. Zorganizowana w 1909 roku Wystawa Przemysłowo-Rolnicza była największą prezentacją polskiej gospodarki przed I wojną światową. I wojna światowa ominęła Jasną Górę i nie spowodowała dużych zniszczeń w Częstochowie. W okresie międzywojennym miasto rozwijało się w wolniejszym tempie, największe osiągnięcia to skanalizowanie miasta, budowa wodociągów, elektrowni, uruchomienie komunikacji miejskiej, teatru i szpitala. Było to wówczas miasto nadgraniczne ze stacjonującym tam garnizonem.
W dniach 1-3 września 1939 roku w Mokrej pod Częstochową doszło do jednej z najkrwawszych bitew kampanii wrześniowej. 3 września Częstochowa została zajęta przez hitlerowców. Następny dzień nazwano „krwawym poniedziałkiem”. Miasto należało do Generalnego Gubernatorstwa, a tereny na zachód i południe od Częstochowy włączono do Rzeszy. Pielgrzymki zostały zabronione. Część klasztoru zajęły wojska niemieckie. W 1940 roku dokonano eksterminacji elit umysłowych. Utworzono getto żydowskie, w którym zginęło ponad 40 000 ludzi. Istniał stalag dla radzieckich i włoskich jeńców wojennych. Z drugiej strony istniał tu silny ruch oporu. Działały formacje AK, zakonnicy pomagali partyzantom, jeńcom wojennym i Żydom oraz prowadzili tajne nauczanie. Po upadku Powstania Warszawskiego była stolicą Polskiego Państwa Podziemnego. Tu była Komenda Główna AK i uniwersytet podziemny z kadrą naukową Uniwersytetu Warszawskiego, Poznańskiego, SGH, SGGW i Akademii Medycznych w Wilnie i Warszawie. Od jesieni 1944 roku miasto było przez Niemców fortyfikowane, ale 16 stycznia 1945 roku nastąpił szybki atak rosyjskich czołgów mjra Siemiona Chochriakowa, dzięki czemu Niemcy nie zdążyli wywieźć skarbów Jasnej Góry.
W Częstochowie jest sporo zabytków nie związanych z Jasną Górą, które warto zobaczyć, są też ciekawe muzea. Dom-Muzeum Poezji Haliny Poświatowskiej zasługuje na szczególną uwagę, bo rzadziej wspomina się o osobach związanych z Częstochową, a nie z Jasną Górą. Muzeum mieści się w rodzinnym domu poetki. Mieszkała w Częstochowie do 1958 roku, tutaj uczyła się, wyszła za mąż, razem z mężem są pochowani na tutejszym cmentarzu. Dzięki Polonii amerykańskiej przeszła w Stanach skomplikowaną operacje serca i potem tam studiowała przez 3 lata. Studia kontynuowała na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie później pracowała. W muzeum można posłuchać nagrania jej głosu i piosenek powstałych na bazie jej wierszy.
Jasna Góra i Częstochowa wiele razy gościły w różnych utworach literackich, chociaż jako pierwszy najczęściej przychodzi na myśl „Potop” Henryka Sienkiewicza albo „panno Święta, co jasnej Bronisz Częstochowy…”. Inny rodzaj twórczości to rymy częstochowskie.
Warto wybrać się na zwiedzanie Częstochowy i okolic oraz odbyć pielgrzymkę na Jasną Górę. Są to całkiem różne przeżycia.
