Przewodnik Grodzisk Mazowiecki

Grodzisk Mazowiecki leży na Równine Łowicko Błońskiej, trzydzieści kilometrów od centrym Warszawy. Stanowi siedzibę władz powiatu i gminy. Wedug danych z 1 stycznia 2009 roku liczba ludności wynosiła 27 767 mieszkańców. Miasto ma zapewnioną dobrą komunikację ze stolicą, oraz innymi miastami, jak Łódź, Katowice, Kraków, Poznań i Gdańsk. Miasto ma świetnie zorganizowaną komunikację kolejową i autobusową – dojazd pociągiem do Warszawy zabiera 40 minut. Na terenie Grodziska znajdują się cztery przystanki Warszawskiej Kolei Dojazdowej. Przedsiębiorstwo PKS Grodzisk Mazowiecki obsługuje połączenia podmiejskie i międzymiastowe, między innymi z Warszawą.

Należy zaznaczyć, iż obecnie Grodzisk stracił nieco na znaczeniu jako miejsce wypoczynku – był nim natomiast na przełomie XIX i XX wieku, czego pozostałością są, stojące do dziś i piękne, wille oraz budynek zakładu hydropatycznego.

Obecnie swe placówki ma w mieście kilka banków, zakładów produkcyjnych przemysłu lekkiego i branży usługowej.

Samo miasto jest bogate w zabytki między innymi architektoniczne. Przez centrum miasta przepływa rzeka Rokicianka. W mieście mamy kilka muzeów, które warto odwiedzić ze względu na niepowtarzalność zbiorów, a w jednym przypadku nawet możliwość osobistego sprawdzenia ich funkcjonowania. Mamy więc kolejno Centrum Kulturalno – Edukacyjne „Radogoszcz”, Muzeum PRL-u, Muzeum WKD oraz Galerię Instrumentów Folkowych.

Muzeum WKD jest poświęcone Elektrycznej Kolei Dojazdowej (obecnie Warszawska Kolej Dojazdowa) i zostało uruchomione z okazji jej 75-lecia. Zawiera liczne eksponaty, takie jak: modele taboru, makiety stacji i różnorakich budynków, przedmioty należące do wyposażenia obsługi, bilety zdjęcia. Możemy więc zobaczyć fragment słupa trakcyjnego, zegarek motorniczego czy model koła jezdnego. Cała ekspozycja podzielona jest na odpowiednie działy tematyczno – chronologiczne.

Kolejne muzeum może być prawdziwą świątynią dla miłośników muzyki, etnologii i kultury ludowej w ogólności. Galeria Instrumentów Folkowych posiada w swych zbiorach około tysiąca różnorakich instrumentów i instrumentaliów – z dawnych czasów jak i produkowanych obecnie. Są to przedmioty głównie z kręgu kultury słowiańskiej, dla nas wciąż egzotycznej i nie do końca poznanej. Jak zapewnia Antoni Kania – opiekun muzeum, twórca zbiorów,  wszystkie one działają i każdy można wziąć do rąk i sprawdzić jego działanie.

Ekspozycja muzeum jest bardzo bogata i już na wejściu przytłacza swoim bogactwem, różnorodnością nie pozwalając na zbyt pospieszne jej przejrzenie. Mamy tutaj żydowskie cymbały, sukę, harmonię polska, basy czy… pierdziela. Są też takie osobliwości jak instrument z żuchwy konia (grzechoczą zęby) czy pompki od roweru. Panu Antoniemu zależy na zachowaniu unikalnego charakteru wiejskiej kultury muzycznej, która zanika, a często udowadnia nam jak pomysłowy potrafi być człowiek, kiedy w duszy gra muzyka a środki są skromne. Na przykład z łyżki, jednej struny i smyczka można już stworzyć instrument do grania prostych melodii.

W ciągu XI i XII stulecia istniało w rejonie miasta słowiańskie grodzisko, od którego swą nazwę prawdopodobnie wzięło powstałe później miasto. Z połowy XIV wieku pochodzą pierwsze pisane wzmianki – mówią one o Tomaszu Grodziskim, który ufundował w mieście kościół. Prawa miejskie Grodzisk uzyskał od króla Zygmunta I Starego 22 lipca 1522 roku.

Od połowy XVII do połowy XVIII wieku miasto było niszczone przez działania wojenne, nawiedzane przez epidemie i klęski głodu. W połowie XIX wieku powstało połączenie kolejowe, które łączyło Warszawę i Wiedeń – Grodzisk bardzo na tym skorzystał. W wyniku ułatwionej komunikacji z Warszawą stało się celem wycieczek, odpoczynku na wiele lat. Z kolei w 1881 roku powstała w mieście pierwsza fabryka, a w 1884 roku Zakład Wodoleczniczy, co sprawiło, okolica stała się miejscem letniego pobytu warszawskich przemysłowców. W 1889 roku z kolei przeprowadził się do Grodziska znany malarz, Józef Chełmoński, który uwiecznił okoliczne krajobrazy na licznych pejzażach. W 1927 roku powstała wspomniana już Elektryczna Kolej Dojazdowa usprawniająca kontakt ze stolicą – w Grodzisku działały wtedy liczne zakłady przemysłowe, które potrzebowały licznych rak do pracy. 17 stycznia 1945 roku zakończyła się niemiecka okupacja, która przyniosła miastu ponad pięć tysięcy ofiar śmiertelnych.

We wsi Chlebnia leży najważniejszy zabytek powiatu, czyli wspomniany gród z XI wieku, z którego później wyłonił się Grodzisk. W jego otoczeniu i pod opieką istniały osady podgrodowe – zważywszy na niespokojne czasy i częste najazdy.

Na terenie samego miasta również nie brakuje ciekawych i wartościowych obiektów. Najwięcej jest oczywiście obiektów sakralnych. I tak możemy wymienić:

- Kościół parafialny pod wezwaniem Św. Anny ufundowany w 1687 roku przez Mokronowskiego. Znajduje się na Placu Króla Zygmunta Starego. Świątynia jest murowana, wewnątrz wyposażona w stylu renesansowym i barokowym.

- Kaplica pod wezwaniem św. Krzyża, powstała w 1713 roku jako wotum dziękczynne po szalejącej w okolicy epidemii cholery. Znajduje się w sąsiedztwie kościoła.

- Cmentarz Żydowski, na jego terenie znajduje się ponad 270 zabytkowych nagrobków. Stanowił miejsce pochówku do drugiej wojny światowej. Znajduje się przy ulicy Żydowskiej.

- Budynek nieistniejącego Zakładu Wodoleczniczego dr Bojasińskiego z 1884 roku. Obecnie pełni siedzibę organizacji społecznych oraz szkoły. Mieści się na ulicy Kilińskiego 12

- Willa „Foksal” z połowy XIX wieku, mieści się na ulicy Bartniaka 26. Przeznaczona na dom zajezdny w kształcie lokomotywki

- Willa „Kaprys”, wybudowana w 1886 roku, znajduje się na ulicy Okólnej 1. Stanowi część większego kompleksu, na który składa się również powozownia oraz zabytkowy park (na jego terenie możemy znaleźć staw i zabytkowe rzeźby)

- Willa „Radogoszcz”, powstała pod koniec XIX wieku, stanowi siedzibę organizacji i stowarzyszeń oraz miejsce organizowanych przez Ośrodek Kultury wielu wystaw

- Willa Kniaziew, mieści się przy ulicy Suwalskiej 1, powstałą w 1911 roku i stanowiła letnią rezydencję Eugeniusza Dmitriewicza Kniaziewa, który był inżynierem fortyfikacji wojennych wojsk rosyjskich stacjonujących w Warszawie.

Mapa Grodzisk Mazowiecki